Όπως όλοι γνωρίζουμε από τη μακρόχρονη ιστορία της πατρίδα μας, πέρασαν πολλοί κατακτητές.
Μεταξύ αυτών των κατακτητών ήσαν και οι Ρωμαίοι οι οποίοι διοίκησαν την Κύπρο από το 30 π.Χ. μέχρι και τον 4ο αιώνα μ.Χ.

Η Κρήτου Τέρρα δεν έμεινε ανεπηρέαστη από την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία η οποία άφησε τα εμφανή ίχνη της στην κοινότητα μας, κυρίως στην περιοχή της Αγίας Ειρήνης και του Αγίου Ευσέβιου.

Όλοι γνωρίζαμε από ιστορίες των προγόνων μας για την ύπαρξη συνοικισμού και την εκκλησία της Αγίας Ειρήνης, για τους Αρχαίους λαξευτούς τάφους της περιοχής, το υπόγειο υδραγωγείο το οποίο ενωνόταν με αυλάκι με την πηγή του Αγίου Ευσεβίου από την οποία πήγαζε μεγάλη ποσότητα αρτεσιανού νερού και γενικά τα εμφανή σημεία ύπαρξης αρχαίων τάφων στην περιοχή.

Όλοι αυτοί οι χώροι διατηρούνται μέχρι σήμερα με εξαίρεση την εκκλησία της οποίας η ύπαρξη προσδιορίζεται μόνο από υπολείμματα χαλασμάτων.       

Αυτή η άγνωστη πλευρά στην ιστορία της κοινότητας μας ήλθε στο φώς από την πρόσφατη ανακάλυψη (2010) ενός αγάλματος μικρού παιδιού στην περιοχή Άγιος Ευσέβιος ή αλλιώς Άγιος Ευρέσιος.

Το άγαλμα αυτό παρεδόθη στο Τμήμα Αρχαιοτήτων και διεγνώσθη ότι υπάγεται στη Ρωμαϊκή Εποχή, και αποκαλύπτει την άγνωστη ιστορία της περιοχής.  

Στο σημείο αυτό υπάρχουν σκαλισμένα στο βράχο ίχνη τα οποία αποδεικνύουν την ύπαρξη Ρωμαϊκού στρατοπέδου δίπλα από την πηγή.

Χαρακτηριστικά στο ύψωμα Ανατολικά του στρατοπέδου σε απόσταση 100 περίπου μέτρων υπήρχε παρατηρητήριο το οποίο διατηρείται μέχρι σήμερα (ο ονομαζόμενος τσούρουλλος) από το οποίο μπορεί να ελεχθεί η γύρω περιοχή μέχρι τον κόλπο Πόλεως Χρυσοχούς.

Πολύ πιθανό να υπήρχαν άλλα δύο μικρότερα παρατηρητήρια ως εμπροσθοφυλακή ένα βορειοανατολικά και ένα βορειοδυτικά του στρατοπέδου.

Στη βόρεια πλευρά υπάρχουν τρείς μεγάλοι βράχοι στοιβαγμένοι οι οποίοι φανερώνουν ότι τοποθετήθηκαν από ανθρώπινο χέρι και όχι από τη φύση ενώ στο ποτάμι που οδηγεί νότια παρουσιάζονται τοιχώματα από κατεργασμένες πέτρες μεγέθους 30x50 εκ. οι οποίες και πάλι φαίνεται να τοποθετήθηκαν από ανθρώπινο χέρι.

Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα από το ποτάμι να ξεκινούσε μονοπάτι το οποίο οδηγούσε προς το παρατηρητήριο καθότι είναι κοντινότερη και ευκολότερη πρόσβαση προς αυτό.

Επιπλέον η δίοδος αυτή ίσως να προνοούσε και το σημείο διαφυγής σε περίπτωση εχθροπραξιών.   

Η περιοχή αυτή έχει τα ιδανικά χαρακτηριστικά στοιχεία ενός χώρου στρατοπέδευσης και είναι δύσκολο να εντοπισθεί και ταυτόχρονα λόγω του νερού που ανέβλυζε προσφερόταν για την παραμονή και επιβίωση μεγάλου αριθμού ατόμων ως και στη δημιουργία συνοικισμού βορειότερα.

Με την αποχώρηση των Ρωμαίων από το νησί φαίνεται ότι ο συνοικισμός διατηρήθηκε μέχρι και τον 19ο αιώνα 
μ. Χ.

Ακολούθως και επί Βυζαντινής Εποχής 5ο μετά τον αιώνα μ.Χ. φαίνεται ότι στους συνοικισμούς αυτούς ανεγέρθηκαν πολλές εκκλησίες, ερείπια των οποίων σώζονται μέχρι σήμερα.

Η ύπαρξη των συνοικισμών αυτών συνεχίστηκε μέχρι και τον 19ο αιώνα μ.Χ. και εγκαταλείφτηκαν μετά από φυσικές καταστροφές εξαναγκάζοντας τους κατοίκους να μετακινηθούν νοτιότερα στο σημείο που ευρίσκεται η κοινότητα σήμερα. Να σημειώσουμε ότι ο τελευταίος κάτοικος της περιοχής παρέμενε εκεί μέχρι το 1967.

Ελπίζουμε ότι το Τμήμα Αρχαιοτήτων σε κάποιο στάδιο θα διεξάγει ανασκαφές και να μας διαφωτίσει με επιστημονικά κριτήρια για το παρελθόν του χώρου και κατ’ επέκταση της κοινότητας μας.

Η πιθανότητα η ονομασία της κοινότητας να αρχίζει από τη Ρωμαϊκή Εποχή είναι μεγάλη καθότι μέρος του ονόματος προέρχεται από τη Λατινική γλώσσα.

Συγγραφέας άρθρου: Σάββας Αρκαδίου